Những Góc Khuất Của Sự Gần Gũi

Để tồn tại giữa cuộc đời đầy biến động, chúng ta buộc phải xây dựng cho mình một lớp vỏ phòng thủ. Ta học cách giữ khoảng cách với những xúc cảm dễ tổn thương, khép kín trước một số cảm giác nhất định, và trong nhiều trường hợp, tập trung vào việc không cho phép bản thân cảm nhận.

Nhưng tình yêu lại đòi hỏi điều hoàn toàn ngược lại.

“Dễ tổn thương” nghĩa là gì?

Trong tiếng Việt, “dễ tổn thương” thường mang nghĩa tiêu cực — như thể đó là một điểm yếu cần che giấu. Nhưng khái niệm này (vulnerability trong tiếng Anh) thực ra phức tạp hơn nhiều.

Dễ tổn thương không phải là yếu đuối. Nó là trạng thái khi ta cho phép người khác nhìn thấy những phần chưa hoàn hảo của mình — nỗi sợ, sự bất an, những khao khát thầm kín. Đó là khi ta nói “anh/em cần em/anh” thay vì giả vờ mình ổn. Là khi ta thừa nhận “điều đó làm anh/em đau” thay vì tỏ ra cứng rắn.

Brené Brown, nhà nghiên cứu về sự xấu hổ và kết nối, định nghĩa vulnerability là “sự không chắc chắn, rủi ro, và phơi bày cảm xúc”. Nó đòi hỏi can đảm — can đảm để xuất hiện và được nhìn thấy khi ta không thể kiểm soát kết quả.

Hãy nghĩ về những khoảnh khắc sau:

• Nói “anh/em yêu em/anh” trước khi biết người kia có đáp lại không
• Thừa nhận mình ghen tuông thay vì giả vờ thờ ơ
• Xin lỗi khi sai, dù cái tôi muốn bảo vệ bản thân
• Hỏi “em/anh còn yêu anh/em không?” sau một cuộc cãi vã

Tất cả những điều này đều đòi hỏi ta đặt mình vào vị thế có thể bị từ chối, bị phán xét, bị tổn thương. Và chính vì thế, chúng ta thường tránh né.

Nghịch lý là: sự gần gũi thực sự chỉ có thể xảy ra khi cả hai người đều dám dễ tổn thương trước nhau. Không có lối tắt nào khác.

Nghịch lý của tình yêu

Để yêu một cách trọn vẹn, ta cần bộc lộ những tổn thương, những khát khao và sự dịu dàng của mình. Ta cần chấp nhận sự phụ thuộc và sẵn sàng từ bỏ một phần tự do để hòa mình vào một người khác.

Đây là một sự cân bằng không hề dễ dàng: mạnh mẽ trong hầu hết các giờ trong ngày, nhưng vẫn mềm mại, nhạy cảm trong những khoảnh khắc còn lại. Hành trình từ độc lập đến dễ tổn thương có thể đầy chông gai — và đôi khi, sự khao khát gần gũi ấy lại đi kèm với nỗi sợ hãi, hay thậm chí những hành xử tưởng chừng khó chịu, nhưng thực chất lại không phải.

Nỗi sợ không bao giờ biến mất

Trong những giai đoạn đầu của tình yêu, có những khoảnh khắc ngọt ngào khi một người không đủ dũng khí để bày tỏ họ thích đối phương đến mức nào. Họ muốn nắm tay người kia, muốn tìm một chỗ đứng trong cuộc đời của người ấy, nhưng nỗi sợ bị từ chối lại quá lớn, khiến họ do dự và lúng túng.

Văn hóa của chúng ta thường dành sự cảm thông cho giai đoạn mong manh này. Ta học cách kiên nhẫn với những biểu hiện kỳ lạ của ai đó khi họ cố gắng diễn đạt nhu cầu trong những ngày đầu yêu đương. Có thể họ trở nên bối rối, lắp bắp, hoặc hành xử lạnh lùng, châm biếm — không phải vì họ không quan tâm, mà vì họ đang che giấu một niềm say mê quá mãnh liệt khiến họ sợ hãi.

Nhưng xã hội thường giả định rằng: nỗi sợ bị từ chối chỉ tồn tại ở giai đoạn khởi đầu. Khi mối quan hệ đã được xác lập, khi cả hai đã cam kết với nhau — cùng mua nhà, có con, làm di chúc — thì mọi lo âu chắc chắn phải chấm dứt.

Sự thật không phải vậy.

Nỗi khao khát được chấp nhận và nỗi sợ bị từ chối không bao giờ biến mất, ngay cả trong những con người lý trí và trưởng thành nhất. Nó hiện diện hằng ngày, đôi khi dưới những biểu hiện rất khó nhận ra. Ta chưa tìm được cách nào để thừa nhận nhu cầu cần được trấn an của mình mà không cảm thấy xấu hổ.

Những tín hiệu nhỏ kích hoạt bất an

Bên trong tâm trí chúng ta, sự chấp nhận từ người khác không bao giờ là điều hiển nhiên, sự đáp lại không bao giờ được đảm bảo. Tình yêu luôn đối diện với những mối đe dọa — dù là thực tế hay tưởng tượng.

Chỉ cần một dấu hiệu nhỏ nhặt cũng có thể kích hoạt bất an:

• Người kia dành quá nhiều thời gian ở nơi làm việc
• Họ trông vui vẻ khi nói chuyện với một người lạ trong bữa tiệc
• Đã lâu rồi cả hai không thân mật
• Họ hơi thờ ơ khi bạn bước vào bếp

Ngay cả sau nhiều năm bên nhau, vẫn có một rào cản vô hình ngăn chúng ta hỏi rằng liệu mình có còn được yêu thương hay không. Và điều này đi kèm với một rắc rối lớn hơn: ta mặc định rằng cảm giác lo âu này không nên tồn tại.

Chính vì thế, ta gặp khó khăn trong việc nhận diện cảm xúc của mình, chứ đừng nói đến việc diễn đạt chúng sao cho người kia hiểu và đồng cảm. Thay vì khéo léo xin một lời trấn an, chúng ta thường che giấu nhu cầu ấy bằng những hành xử cộc cằn, khó chịu — những thứ chỉ khiến mục tiêu của ta càng thêm xa vời.

Hai kiểu phản ứng phòng vệ

Trong những mối quan hệ lâu dài, khi nỗi sợ bị từ chối bị chối bỏ, hai biểu hiện chính thường xuất hiện:

Trở nên xa cách (tính cách né tránh)

Ta muốn gần gũi với người yêu nhưng lại quá lo lắng rằng mình không được cần đến, vì thế ta đẩy họ ra xa. Ta giả vờ bận rộn, tỏ ra thờ ơ, hoặc làm như mình chẳng hề nghĩ đến chuyện cần sự trấn an.

Thậm chí, ta có thể ngoại tình — hành động tối hậu nhằm phủ nhận sự phụ thuộc vào tình yêu của người kia. Thật mỉa mai, những cuộc ngoại tình đôi khi lại là một lời khen ngợi kỳ lạ: nỗ lực khẳng định rằng ta không cần tình cảm của người yêu, nhưng lại ngầm hướng tới họ — những người mà ta thực sự quan tâm.

Cố gắng kiểm soát (tính cách lo âu)

Khi cảm thấy đối phương đang trượt khỏi tầm tay, ta phản ứng bằng cách kiểm soát họ về mặt hành chính. Ta dễ cáu giận vì họ về muộn, phàn nàn họ không làm việc nhà, hay liên tục hỏi xem họ đã hoàn thành lời hứa chưa.

Tất cả những điều này che giấu một lời thú nhận sâu thẳm: “Tôi sợ bạn không còn cần tôi nữa.”

Vì không dám thừa nhận cảm xúc ấy, ta cố gắng điều khiển họ bằng những chi tiết nhỏ nhặt — không phải vì ta muốn chiếm quyền kiểm soát, mà vì ta quá sợ hãi trước việc đã giao phó quá nhiều bản thân mình cho họ.

Khi không thể đối diện với nỗi mong manh của mình, ta thậm chí có thể chuyển sang chỉ trích, bới móc lỗi lầm của người kia. Ta nhắm vào những khuyết điểm của họ, phàn nàn về những điều nhỏ nhặt, chỉ để tránh câu hỏi ám ảnh tâm trí: “Người này có còn yêu mình không?”

Lời cầu xin ẩn sau vẻ ngoài cứng rắn

Thực tế, nếu ta có thể nhìn thấu những hành xử thô bạo này, ta sẽ nhận ra chúng không phải là sự từ chối, mà là một lời cầu xin tình yêu — dù vụng về và méo mó.

Ta cần có lòng trắc ẩn với chính mình. Mối quan hệ yêu đương đòi hỏi ta đặt bản thân vào một vị thế mong manh trước người yêu, và điều đó thật đáng sợ. Họ chạm vào những phần sâu kín nhất, nhạy cảm nhất mà ta thường giấu kín. Điều này mang đến cho họ rất nhiều quyền lực — và đôi khi, họ sử dụng nó.

Nếu tuổi thơ hay trải nghiệm quá khứ từng khiến sự gần gũi trở nên đáng sợ, ta sẽ càng khó mở lòng. Nếu những điểm yếu từng bị chế giễu, nỗi sợ hãi bị lợi dụng, thì việc phơi bày sự tổn thương một lần nữa trước người khác có thể khơi dậy ký ức đau đớn về sự sỉ nhục và mất mát.

Ta không sợ sự gần gũi vì khờ dại, mà bởi vì sự gần gũi luôn tiềm ẩn những nguy hiểm thực sự.

Thật là một thử thách lớn khi sống bên một người có thể dễ dàng làm tổn thương ta, và khó khăn hơn nữa là phải tiếp tục mối quan hệ ấy, mặc dù đôi khi họ lợi dụng sự hiểu biết về ta để làm điều đó. Đây không phải là một vấn đề của số ít người bất hạnh, mà là một đặc điểm cơ bản trong mọi mối quan hệ thân mật.

Đứa trẻ sợ hãi bên trong con sư tử

Thoạt nhìn, những hành vi tránh né hay kiểm soát của chúng ta đều có vẻ khó chịu và tiêu cực. Trong trạng thái ấy, người ta dường như đang nói: “Tôi không cần bạn” hoặc “Tôi là một kẻ kiểm soát đáng sợ”.

Nhưng thực ra, những hành vi đó lại đang cố gắng truyền tải một thông điệp hoàn toàn khác:

“Tôi sợ hãi rằng bạn không quan tâm đến tôi. Tôi lo rằng bạn không yêu tôi đủ để trân trọng những tổn thương trong tôi, vì vậy tôi phải khoác lên mình lớp áo giáp hoặc tung ra một đòn phủ đầu.”

Điều mà họ nói ra nghe có vẻ tự tin và cứng rắn, nhưng nếu hiểu sâu hơn, đó lại là một lời cầu xin sự dịu dàng, dù vô cùng ngập ngừng và méo mó.

Có một nỗi xót xa khó tả ở cách mà một người có thể vừa trông như một kẻ tệ bạc, vừa hoàn toàn bị tổn thương, nhưng thực chất lại là một người rất đáng mến. Họ gầm gừ như một con sư tử giận dữ, nhưng bên trong chỉ là một đứa trẻ sợ hãi.

Thật khó tin rằng những phản ứng tưởng chừng cứng rắn ấy lại xuất phát từ sự yếu đuối. Nhưng thường là như vậy: nỗi kinh hoàng trước viễn cảnh bị tổn thương chính là nguyên nhân dẫn đến những cơn bộc phát tệ hại nhất của chúng ta.

Phản tác dụng của phòng vệ

Thật trớ trêu, những phản ứng phòng vệ bản năng ấy lại phản tác dụng. Người tỏ ra lạnh lùng hay kiểm soát để tránh bị tổn thương cuối cùng lại làm tổn thương chính mối quan hệ mà họ muốn giữ gìn. Họ tìm cách né tránh một vấn đề — nỗi nhục nhã — nhưng lại tạo ra một vấn đề khác: khiến đối phương cảm thấy bối rối, bất mãn, và khó chịu.

Nhận diện và chuyển hóa

Để ứng phó tốt hơn với những phản ứng thường gặp (và khó xử) trước sự gần gũi, điều đầu tiên chúng ta cần làm là nhìn thẳng và thành thật với chính mình.

Một câu hỏi đáng để tự hỏi: “Mình thường làm gì khi cần một ai đó nhưng lại không thể tiếp cận họ?” Ta rút lui, tấn công, hay (điều này hiếm gặp nhất) bình tĩnh giải thích nhu cầu của mình?

Một bước tiến tích cực là nhận diện các phản ứng phòng vệ quen thuộc của bản thân và của đối phương khi chúng ta đang trong tâm trạng bình tĩnh:

• Khi họ rút lui, không có nghĩa là họ đang lạnh nhạt với mối quan hệ (dù bề ngoài trông như vậy)
• Khi họ tỏ ra kiểm soát, thực ra không phải vì họ muốn thống trị, mà chỉ là cách họ vụng về, giấu kín, nhưng cũng mãnh liệt tìm kiếm tình yêu từ ta

Đây là một sự chuyển đổi trong cách nhìn nhận. Ta có thể thay thế cái nhìn gay gắt dành cho hành vi của họ bằng một cái nhìn rộng lượng hơn (và có lẽ cũng chính xác hơn). Và nếu bắt đầu bằng việc thấu hiểu khuynh hướng của chính mình, ta sẽ dễ dàng đồng cảm với những điều ẩn giấu bên trong hành vi khó chịu của đối phương.

Bình thường hóa nhu cầu được trấn an

Giải pháp cốt lõi nằm ở việc tạo ra một cách nhìn mới và chính xác hơn về cách cảm xúc vận hành: làm cho việc mong manh và cần được trấn an lặp đi lặp lại trở nên bình thường và chính đáng — đồng thời thừa nhận rằng, việc bộc lộ sự phụ thuộc đầy yếu đuối ấy là một điều khó khăn.

Chúng ta chịu khổ sở bởi vì đời sống trưởng thành đã vẽ nên một bức tranh quá mạnh mẽ và phi thực tế về cách ta nên hành xử. Ta được dạy rằng khao khát một lời khẳng định tình yêu từ người bạn đời sau vài giờ xa cách là điều không đúng. Ta được bảo rằng việc muốn họ trấn an rằng họ chưa chán ta, chỉ vì họ không chú ý đến ta ở một bữa tiệc, là điều không cần thiết.

Nhưng trên thực tế, chính những lời trấn an nhỏ nhặt như vậy lại là điều ta cần.

Ta không bao giờ thôi mong mỏi được chấp nhận. Đây không phải là một lời nguyền dành cho những người yếu đuối hay kém cỏi. Sự bất an, trong trường hợp này, là một dấu hiệu của sức khỏe. Nó có nghĩa là ta vẫn còn đủ tỉnh táo để nhận ra rằng mọi chuyện có thể trở nên tồi tệ, và ta đủ gắn bó để quan tâm đến điều đó.

Thực hành

Sự gần gũi vốn dĩ luôn đáng sợ. Không có gì lạ khi chúng ta hoảng sợ. Nhưng theo thời gian, với lòng can đảm và sự nỗ lực, ta có thể dần thay thế phản ứng phòng vệ bằng sự giải thích chân thành.

Ta có thể nói rằng ta đang sợ hãi và lý do vì sao, thay vì trở nên lạnh lùng hay kiểm soát. Và ta có thể học cách nhận ra những điều mà đối phương đang cố gắng truyền tải qua hành vi đôi khi xa cách của họ.

Ta cần tạo ra những khoảnh khắc thường xuyên — có lẽ vài giờ một lần — nơi ta cảm thấy không ngại ngần hay xấu hổ khi yêu cầu sự xác nhận từ người mình yêu:

“Em/anh thật sự cần anh/em. Anh/em vẫn còn muốn em/anh chứ?”

Câu hỏi này nên trở thành một điều hết sức bình thường.

Ta cần tách lời thừa nhận về nhu cầu của mình khỏi những liên tưởng tiêu cực mà từ “yếu đuối” mang lại. Ta phải học cách nhìn thấy tình yêu và khát khao ẩn chứa bên trong những khoảnh khắc lạnh lùng, cứng nhắc hay thậm chí là độc đoán của chính mình và của đối phương.

Sự giải thích sẽ không giải quyết được mọi vấn đề, nhưng chắc chắn nó tốt hơn tất cả những lựa chọn khác.

Nguồn cảm hứng: The School of Life

Tags: tâm lý tình yêu mối quan hệ